Պլինիոս Ավագ

Պլինիոս Ավագ; լատին․՝ Caius Plinius Secundus
Ծնվել է	ոչ վաղ քան 23 և ոչ ուշ քան 24
Ծննդավայր	Novum Comum, Հռոմէական Իտալիա, Հռոմեական կայսրություն[…]
Մահացել է	79[…]
Մահվան վայր	Ստաբիի, Հռոմէական Իտալիա, Հռոմեական կայսրություն[…]
Քաղաքացիություն	Հին Հռոմ
Մայրենի լեզու	լատիներեն
Երկեր	Natural History?
Մասնագիտություն	գրող, պատմաբան, բնագետ, ռազմական գործիչ, բանաստեղծ, փիլիսոփա, արվեստագետ, պետական ծառայող և ռազմական հրամանատար
Ծնողներ	հայր՝ Gaius Plinius Celer?, մայր՝ Marcella?
Զբաղեցրած պաշտոններ	procurator? և praefectus classis Misenensis?
Երեխաներ	Պլինիոս Կրտսեր
	Plinius Maior Վիքիպահեստում

Պլինիոս Ավագ, իսկական անունը՝ Գայոս Պլինիոս Սեկունդոս (լատին․՝ Gaius Plinius Secundus, ոչ վաղ քան 23 և ոչ ուշ քան 24, Novum Comum, Հռոմէական Իտալիա, Հռոմեական կայսրություն^[1]^[2]^[3]^[…] - 79^[4]^[1]^[3]^[…], Ստաբիի, Հռոմէական Իտալիա, Հռոմեական կայսրություն^[3]^[2]^[5]^[…]), հռոմեացի գրող-գիտակ, բնագետ, փիլիսոփա, զորավար։ Վեսպասիանոս կայսեր ընկերը, Պլինիոս Կրտսերի հորեղբայրը և հոգեհայրը։

Ծառայել է Հռոմի հռենոսյան հեծելազորում (45-57), Ներոն կայսեր օրոք (57-68) հեռացել հասարակական քաղաքական կյանքից։ Վեսպասիանոս կայսեր օրոք (69-79) Պլինիոս Ավագը պրոկուրատոր էր Գալլիայում, Իսպանիայում, Աֆրիկայում, ապա՝ կայսերական խորհրդատու Վեսպասիանոսի, այնուհետև Տիտոսի օրոք։ Շնչահեղձ է եղել Վեզուվի հրաբխային ժայթքման ժամանակ^[6], երբ ջանացել է Սետուբիից նավով օգնության փութալ պատուհասված Պոմպեյում գտնվող ընկերոջն ու նրա ընտանիքին^[7]։

Գրել է բազմաթիվ աշխատություններ, որոնցից մեզ է հասել 37 գրքից բաղկացած «Բնագիտություն» հանրագիտարանային բնույթի երկասիրությունը։ Այն կարևորագույն աղբյուր է բնագիտության վերաբերյալ անտիկ պատկերացումների ուսումնասիրության համար։ «Բնագիտությունը» ոչ ծավալուն, սակայն խիստ կարևոր տեղեկություններ է պարունակում Հայաստանի պատմական աշխարհագրության վերաբերյալ։

Պլինիոս Ավագի մեծարժեք երկերից է «Գերմանական պատերազմների պատմությունը» («Bella Germaniae») տասներկուհատորանոց աշխատությունը, որը ներկայումս համարվում է կորսված։ Սակայն հայտնի է, որ այն սկզբնաղբյուր է հանդիսացել նրան հաջորդած հին հռոմեացի նշանավոր պատմիչների՝ Պլուտարքոսի, Սվետոնիուսի, Տակիտոսի համար։ Վերջինս թեև չի եղել գերմանների երկրում, սակայն Պլինիոս Ավագի վերոնշյալ աշխատությունն օգտագործելով՝ գրել է «Գերմանների ծագումն ու դրությունը» երկասիրությունը (De origine et situ Germanorum)^[8]:

Պլինիոսի տեղեկությունները հայերի ու Հայաստանի մասին

Պլինիոսի մոտ պահպանվել են աղբյուրագիտական բացառիկ արժեքավոր տեղեկություններ նաև Հայաստանի մասին։ Հետաքրքիր են նրա հաղորդումները Տիգրան Մեծի ժամանակաշրջանի վերաբերյալ։ Հեղինակը գրում է, որ Տիգրանն իր արշավանքների ժամանակ Միջագետքի վրանաբնակ արաբական ցեղերին տեղափոխում և բնակեցնում էր Օսրոյենի շրջանում, պատվիրելով նրանց հսկել առևտրական ճանապարհների ապահովությանը։ Նրա մոտ արժեքավոր տվյալներ կան նաև առաջին դարի Հայաստանի վարչական բաժանման մասին։ Ըստ նրա այդ ժամանակ Հայաստանը բաժանված էր 120 վարչական շրջանների, որոնք անվանվում է ստրատեգիաներ. «Ստույգ է, որ Հայաստանը բաժանված է ստրատեգիաներ կոչված պրեֆեկտուրաների… Նրանք թվով 120 են»։ Պլինիոսի հաղորդումներից պարզվում է նաև, որ Տիգրան Մեծը իր մոտ ապաստան էր տալիս Հռոմեական կայսրությունից փախած քաղաքական վտարանդիներին։ Այդպիսիներից նա հիշատակում է հույն փիլիսոփա Մեթրոդորոս Սկեպսացուն, որն ապրում և ստեղծագործում էր Հայոց Տիգրան թագավորի արքունիքում։ Մենք Պլինիոս Ավագի միջոցով ենք իմանում, որ Մեթրոդորոս Սկեպսացին ժամանակին գրել է Հայոց Տիգրան թագավորի գործունեությունը, սակայն դժբախտաբար այդ շատ արժեքավոր աշխատությունը չի պահպանվել։ Հռոմեացի պատմիչը կարևոր տեղեկություններ է հաղորդում նաև մեր թվարկության առաջին դարի քաղաքական դեպքերի մասին։ Նա խոսում է հատկապես Տրդատ 1-ին Արշակունու Հռոմ ճանապարհորդելու մասին և տալիս նրա թագադրության մանրամասնությունները։ Պլինիոսի աշխատությունների մեջ հատուկ ուշադրություն են գրավում Հայաստանի տարածքի շատ աշխարհագրական անունների հիշատակություններ։ Նման դեպքերում հեղինակը հաճախ այս կամ այն տեղանվան մասին եղած տվյալներն ավելի հավաստի ներկայացնելու համար վկայակոչում է մի քանի հեղինակների հիշատակություններ և հետո միայն ասում իր կարծիքը։ Ինչ խոսք, Պլինիոս Ավագի այդ կարգի տեղեկությունները կարևոր են Հայաստանի պատմական աշխարհագրության ուսումնասիրության համար։ Աշխատության մեջ կան ազգագրական տեղեկություններ, որոնցից ուշագրավ են Անահիտ դիցուհու պաշտամունքին նվիրվածները. «Ասում եմ, որ ոսկեձույլ առաջին արձանը, որ նախորդել է նույնիսկ հոլոսփյուրատոն բրոնզաձույլ արձաններին, կանգնեցվել է Անահիտիս աստվածուհու տաճարում։ Դա Անահտական կամ Եկեղյաց գավառն է` Բարձր Հայքի 4-րդ գավառը, ըստ անտիկ հեղինակների` Ակիլիսենեն, այժմյան Երզնկայի շրջանը։ Արձանը մեծ պաշտամունքի առարկա է այդ ժողովուրդների մեջ։ Այն տարվել է որպես ավար պարթևների դեմ Մարկոս Անտոնիոսի մղած պատերազմի ժամանակ։ Հեղինակը այստեղ շփոթում է, քանի որ Անտոնիոսը այդ ոսկեձույլ արձանը Եկեղյաց գավառի Անահիտի տաճարից տարել է ոչ թե Պարթևական, այլ Հայկական արշավանքի ժամանակ, այսինքն` Ք.ա. 35թ.: Այդ կապակցությամբ պատմում են բոսնիացի մի վետերանի հայտնի սրախոսությունը, նրա հյուրն էր Ավգուստոսը (խոսքը Հռոմի կայսր Գայոս Օկտավիանոս Օգոստոսի մասին է) և ճաշի ժամանակ կայսրը նրան հարցրեց` ճի՞շտ է արդյոք, որ այդ արձանը սրբապղծող առաջին մարդը մահացել է կուրանալուց և անդամալույծ լինելուց հետո։ Վետերանը պատասխանեց, որ Ավգուստոսի պատվին տրված ճաշը հենց աստվածուհու արձանի մեկ ազդրից էր, որ հենց ինքն էր այդ արձանի առաջին հափշտակողը, և իր ամբողջ հարստությունը այդ ավարի շնորհիվ էր գոյացել»։ Պլինիոս Ավագի «Բնական պատմություն» գրքից տեղեկանում ենք, որ Անահիտի ոսկյա արձանը Եկեղյաց գավառի Երիզա ավանում ջարդուփշուր են արել, և ոսկին բաժան-բաժան է արվել Անտոնիոսի ու իր զորքի միջև։ Դրանից հետո սակայն նույն տեղում ոսկյա արձան է դրվել, քանզի հայոց բոլոր աստվածներն ունեին իրենց մեհյանները և արձանները։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Arnaldi F. Enciclopedia Treccani (իտալ.) — Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1935.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Istituto dell'Enciclopedia Italiana Enciclopedia on line (իտալ.)
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 ^3,8 autori vari Dizionario di Storia (իտալ.) / Istituto dell'Enciclopedia Italiana — 2011.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes (իսպ.) — 1999.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Diccionario biográfico español (իսպ.) — Real Academia de la Historia, 2011.
↑ Francis, Peter & Oppenheimer, Clive (2004). Volcanoes. Oxford University Press. ISBN 0-19-925469-9.
↑ Katherine J. Wu (2020 թ․ հունվարի 27). «This 2,000-Year-Old Skull May Belong to Pliny the Elder». Smithsonian Magazine.
↑ Gudeman, Alfred (1900). «The Sources of the Germania of Tacitus». Transactions and Proceedings of the American Philological Association. 31: 93–111. doi:10.2307/282642. JSTOR 282642.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պլինիոս Ավագ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 9, էջ 330)։

[_c4bb93479e0c8a0c-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Arnaldi F. Enciclopedia Treccani (իտալ.) — Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1935.

[_c6ce8ed387b74e98-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Istituto dell'Enciclopedia Italiana Enciclopedia on line (իտալ.)

[_2bd16dd0d33ebf0a-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 ^3,8 autori vari Dizionario di Storia (իտալ.) / Istituto dell'Enciclopedia Italiana — 2011.

[_b9d6a3de39e83c62-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes (իսպ.) — 1999.

[_cbdd722b69e1fd9e-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Diccionario biográfico español (իսպ.) — Real Academia de la Historia, 2011.

[6] Francis, Peter & Oppenheimer, Clive (2004). Volcanoes. Oxford University Press. ISBN 0-19-925469-9.

[Smithsonian-7] Katherine J. Wu (2020 թ․ հունվարի 27). «This 2,000-Year-Old Skull May Belong to Pliny the Elder». Smithsonian Magazine.

[Gudeman1900-8] Gudeman, Alfred (1900). «The Sources of the Germania of Tacitus». Transactions and Proceedings of the American Philological Association. 31: 93–111. doi:10.2307/282642. JSTOR 282642.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]